Search This Blog

Monday 16 March 2015

Pidarta BASA BALI PAMIKUKUH BUDAYA BALI



Kaping ajeng, titiang ngaturang suksma ring pangénter parikrama antuk galah sané kapica ring titiang, sajeroning acara puniki.
Ida dané sareng sami, pamekas para panuréksa saha angga sané dahat kusumayang titiang. Para panodya, pamilet, saha para siswa sané banget tresna sihin titiang .
Sadurungé titiang nangiang atur, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa kadulurin antuk panganjali,
“Om Swastyastu”,
mogi-mogi sangkaning sih pasuécan lan asung kerta wara nugrahan Ida, prasida titiang ngiring ida dané ipun ngmangguhang kerahayuan ring jagaté sekala yadian niskala. Ring galahé becik puniki titiang pacang ngaturang pidarta sané mamurda ”Basa Bali Pamikukuh Budaya Bali”.

Ida dané para atiti sareng sami sané wangiang titiang.
Sadurungé titiang nunas pangampura pisan, duaning kadi prasangga purun titiang matur, mabah saparindik basa Bali pinaka silih tunggil pamikukuh budaya Baliné. Atur pawungu titiangé puniki waluya sakadi nasikin segara utawi nangiang sang sané sampun matangi. Ri antukan katambetan titiangé tur kantun wimuda pisan. Janten sampun atur titiangé puniki ”ngatak wayah” nongklang-nongklang, menawi nénten manut ring pakayunan ida dané sareng sami. Inggih asapunika meled taler manah titiangé ngamiletin pacentokan pidarta basa Bali sané kelaksanayang ring galah sané becik puniki.
Inggih pidaging titiang nawegang ring para atiti sareng sami.
Mungguing kawéntenan basa Baliné sampun lami pisan. Yan kaperang antuk undagannyané, basa Bali kepah dados tigang paletan; kapertama Basa Bali Kuno utawi Bali Aga, kaping kalih Basa Bali Tengahan utawi Kawi Bali, lan kaping tiga Basa Bali Kepara utawi Bali Baru, basa Bali sané tami iraga mangkin.
Yaning nganutin genahnyané, basa Bali punika kapérang dados kalih dialék, inggih punika, dialék Bali Aga utawi dialék pegunungan lan dialék Bali Dataran utawi dialék lumrah. Soang-soang dialek punika madué ciri sané matiosan.
Madasar antuk wangsa lan linggih, basa Bali madué anggah-ungguhing basa. Anggah-ungguhing basa puniki nganutin wangsa utawi kasta para janané. Sané kabinayang antuk linggih sané kabaos Tri Wangsa (Brahmana, Ksatrya, lan Wésia) miwah linggih soroh jaba utawi sudra (jadma makéhan). Lian punika, anggah-ungguhing basa manut antuk linggih sakadi mangkin, metu golongan anyar sane sane kawangun madasar antuk linggih sosialnyane ring masyarakat modern, sekadi soroh pejabat miwah jadma sugih. Nganutin anggah-ungguhing basa, basa Bali kapérang antuk Basa Bali Alus, Basa Bali Madia, lan Basa Bali Kasar.
Manut undagan basa puniki nyihnayang basa Bali madué akéh pariasi ring kahanan, sané sampun kanggén saking riin olih para panglingsir iragané ring Bali pinaka basa ngarahina, mabligbagan, ring pauman, ring genah makarya,  ring soang-soang kulawarga, lan pangénter yadnya ring parhyangan. Gumanti akéh pisan kawigunannyané sané siosan.
Inggih pidaging titiang nawegang ring para atiti sareng sami.
Kasujatianipun, sapunapi paiketan basa kalawan budayané?
Basa pinaka piranti sané kanggén para janané maolah rasa berkomunikasi lan bekerja sama sareng jadma tiosan ring masyarakat. Lianan ring punika, basa pinaka sarana panglimbak budaya, kasuksmané tan pabasa kebudayan punika nénten ja sida ajeg lan lestari. Basa naler pinaka silih tunggil pahan saking kabudayan. Lianan ring basa wénten sistem mata pencarian, sistem peralatan, sistem masyarakat, sistem ilmu pengetahuan, agama, lan kesenian.
Basa Bali pinaka pamikukuh budaya Bali. Raosé inucap prasida kaodar santukan kadi sane sampun kabaosang ring ajeng, tan pabasa nénten majanten budaya Baliné prasida ngalimbak lan sida ajeg ngantos mangkin. Yan umpamiang titiang budaya Baliné sakadi taru ageng. Basa Bali pinaka akah lan agama pinaka  rohnyane. Kasenian, ilmu pengetahuan lan sane tiosan pinaka carang lan donnyané. Né mangkin yaning akahé usak, tuh, lan tan prasida ngalimbak, sapunapiang i taru punika sida maurip? Sinah sampun aas don miwah carang-carangnyané. Taler asapunika yan imbayang titiang ring budaya Bali iragané.
Napiké kayun ida dané yan budaya Bali iraga sané kabaos adi luhung puniki sirna? Sinah sampun sami nénten madué pikayun asapunika. Mangda nénten basa Baliné kebénjang pungkuran wantah dados basa ring lontar, ring sastra, ring sasuratan kémanten sakadi basa Kawiné. Ngiring ida dané sareng sami, égarang kayuné ngarajegang nganggén basa Bali pinaka basa iragané ngarahina. Yan ten iraga sira malih jagi ngajegang budayan iragané padidi. Ngiring sareng-sareng numbuhang jati diri pinaka nak Bali, mapan kadi baos panglingsiré dumun ”Basa ngantenang wangsa”. Sakadi tembang Baliné mangkin, ”Anak Bali, tiang nak Bali, mabasa Bali magending Bali. Dadi nak Bali, yen malali pasti mewali, mulih  ka Bali,.......” . Asapunika kanti iraga gendingina, mangda éling iraga pinaka nak Bali.
Inggih pidaging nawegang ida dané para atiti sareng sami.
Maosang indik nganggén basa Bali ring aab jagaté mangkin, sayuakti pisan sakadi sampun pada kauningin sareng sami. Napi malih sareng anom-anom rumasa kuno pisan. Nénten gaul kabaosang. Titiang néwék ngrasayang naler. Ri tatkala mapupul sareng timpal-timpal ring sekolah, satata nganggén basa Indonesia. Matakén nganggén basa Bali, kacawis nganggén basa Indonésia. Ngantos madué papineh maboya titiang ring kalanggengan basa Baliné riwekas. Rumasa sulit pisan, napi malih iriki ring kota, yan minabang ring désa-désa kantun anom-anomé mareraosan nganggén basa Bali. Nika naler basané wantah basa Bali andap, yan nikain mabaos nganutin anggah-ungguhing basa utawi masor-singgih sinah taler sampun kikuk, ngaku nénten bisa, jejeh, takut pelih ngaraos sareng anak lingsir. Makéh alasan ipuné.
Nah, unduk sané baosang titiang ring ajeng iwawu mawinan titiang néwék mineh-minehang angga, ”Yan tusing iraga né mapauruk ngajak timpal-timpalé mabasa Bali, sinah ia tusing lakar nyak malajah basa Bali”. Jengah padéwékan titiangé mangda nénten kekaonang wangsa saking dauh tukad. Ipun ring Bali maburuh ngaruruh pangupa jiwa, yaning matemu sareng kantinnyané paturu wangsa, bangga pisan ipun magegonjakan nganggén basa ipuné. Nanging iraga ring Bali, paturu nak Bali mabaosan nganggén basa Indonésia. Indarang pinehin sareng sami.
Punika mawinan, titiang prasangga purun ngentenin ida dané sareng sami, ngiring iraga bangga pinaka jadma Bali, kukuhang budayan iragané malarapan ngelestariang basa Bali pinaka pamikukuh budaya Baliné. Ida dané pinaka panglingsir ngiring  mapauruk ring alit-alit duéné ring jero, ring gria, ring puri, mangda nganggén basa Bali pinaka basa ngarahina. Punika taler para anom-anomé sareng sami, ngiring mabasa Bali. Tumbuhang rasa banggan iragané nganggén basa Bali ring wangsa tiosan.
Inggih, wantah asapunika atur pawungu titiang ring ida dane sinamian, dumogi wénten pikenoh ipun. Yan jagi pacang nyarca indik kawentenan basa Baline, gumanti akeh pisan. Atur titiange puniki wantah pinaka jalaran ngawetuang rasa banggan titiang, sutindih bakti ring wangsa antuk ngajegang kabudayan iragane. Menawi wénten atur titiang nénten manut ring arsa minakadi unjuk lungsur,  anggah-ungguhing basa tan manut titiang nunas geng pangampura. Om hayu wredhi tatastu astu. Sineb titiang antuk parama santi.
Om Santih, Santih, Santih, Om

No comments:

Post a Comment